De Misvatting van Narcisme: Herkennen is Moeilijker dan Je Denkt
Er schuilt een misvatting in onze hedendaagse collectieve cultuur. Het archetype beeld dat we van narcisme hebben is zo eenduidig en helder, dat velen, na het lezen van diagnostische criteria of online artikelen, vermoeden dat ze een narcist in een oogwenk kunnen herkennen. Naar mijn mening is deze aanname nogal overhaast. Narcistische persoonlijkheidsstoornis manifesteert zich niet in een uniforme groep, maar kent vele variaties.
Het vergt aanzienlijke ervaring om een narcist te identificeren binnen een groep, juist omdat het stereotiepe beeld vaak niet overeenkomt met de realiteit. Uiteraard zijn er individuen die naadloos passen binnen de negen diagnostische criteria van pathologisch narcisme, maar dit is eerder de uitzondering dan de regel.
Een narcist is ook maar een mens. Zij leren snel dat narcisme over het algemeen niet wordt gewaardeerd. Ze leren hoe ze hun ware aard kunnen verbergen en hoe ze zichzelf minder groots en opvallend kunnen presenteren.
Narcisten zijn meesters in verbergen en voortdurend in performance. Ze zijn altijd bezig met het ophouden van een façade die aansluit bij wat mensen willen zien.
Daarom is het werkelijk herkennen van een narcist complex. In dit artikel heb ik enkele subtiele kenmerken samengevat die erop kunnen wijzen dat iemand een narcist is. Het eerste punt betreft de reflexreactie van een narcist om, bij elke tegenslag in het leven, de schuld bij anderen te leggen.
Narcistische Reflexreacties: De Schuld Ligt Altijd Elders
Narcisten hebben een kenmerkend gedrag wanneer ze worden geconfronteerd met problemen. In plaats van de verantwoordelijkheid te aanvaarden voor een bepaald probleem, wijzen ze vaak anderen aan als de schuldige. Dit wordt nog duidelijker wanneer ze diep van binnen beseffen dat zijzelf een fout hebben gemaakt.
Laten we een scenario schetsen: een lekke band. Waar de meesten zouden erkennen dat een lekke band gewoon kan gebeuren, reageert de narcist anders. Onmiddellijk gaan ze op zoek naar iemand om de schuld te geven. Ze stellen vragen als: “Wat heb je de laatste keer gedaan toen je deze auto reed?”. Hiermee insinueren ze dat de persoon die de auto het laatst heeft gereden, verantwoordelijk is voor de lekke band.
Dit gedrag wordt vaak verkeerd geïnterpreteerd. Het wordt gezien als een doelbewuste, berekenende actie, terwijl het in werkelijkheid een impulsieve, reflexmatige reactie is. De narcist heeft een zodanige drang om schuld te ontlopen, dat ze, zonder er bewust over na te denken, automatisch anderen beschuldigen. Dit gedrag wordt soms ontwijking genoemd.
Vriendengroep Dynamiek: Op Zoek Naar Goedkeuring van de Narcist
Het tweede punt betreft de dynamiek in een vriendengroep met een narcist. Je zou kunnen merken dat je de drang voelt om de narcist te plezieren en zijn goedkeuring te zoeken, uit angst voor sociale uitsluiting.
Een narcist heeft de neiging om zich in het midden van de groep te positioneren. Wanneer iemand de narcist irriteert, kunnen ze zich al snel buitengesloten voelen. Het hoeft niet eens te gaan over een daadwerkelijke irritatie. Simpelweg het missen van een bijeenkomst kan al reden zijn voor uitsluiting. Stel dat de narcist merkt dat er een excuus werd gebruikt om een afspraak te vermijden – bijvoorbeeld omdat die persoon tijd doorbracht met zijn vriendin – kan dat al genoeg zijn om de woede van de narcist op te wekken. Voor een narcist is verlaten worden gelijk aan onbestaand zijn.
Een narcist zou je kunnen opvallen, bewust of onbewust, als je merkt dat je je gespannen voelt in zijn aanwezigheid, bezorgd over hoe je jezelf presenteert. Je zou zelfs enkele narcistische afweermechanismen kunnen overnemen om met deze druk om te gaan en jezelf te beschermen.
Een opvallend kenmerk van een narcistisch persoon is dat hij nooit echt lijkt te ontspannen in sociale situaties. Hij kan bijvoorbeeld een constante druk voelen om met iedereen te praten, ervoor te zorgen dat iedereen hem mag, uit angst dat degenen met wie hij niet praat, hem zouden kunnen afkeuren.
Er is een binnenste vriendenkring, een soort elitegroep. Het idee heerst dat “al die andere mensen idioten zijn, maar wij, wij zijn degenen die de touwtjes in handen hebben, wij zijn de beslissers.
Het idee is: “Wij zijn de besten, wij zijn het coolst, wij zijn het slimst, wij zijn degenen die daadwerkelijk competent zijn,” enzovoort. Ze zien zichzelf als de leiders.
De Narcist op de Werkplek: Bondgenootschappen, Charme en Angst voor Afwijzing
Dit gedrag kan ook tot uiting komen op de werkplek. Ik had een boeiend praktijkgesprek met iemand die inzicht deelde over zijn eigen narcisme. Op de werkplek identificeerde hij andere narcisten en sloot hij bondgenootschappen met hen.
Tegelijkertijd doet een narcist er alles aan om charmant, grappig en het middelpunt van de aandacht te zijn. Hij vreest dat als hij niet iedereen weet te charmeren, hij in de toekomst uitgesloten zal worden. Hij observeert mensen die gewoon op feestjes zijn, af en toe met hun telefoon spelen en enigszins afstandelijk van de groep zijn, en vraagt zich af hoe ze dat kunnen. Zou iedereen hen niet saai, vreemd of ongemakkelijk vinden? Hij kan zich niet voorstellen zich comfortabel te voelen in zo’n situatie.
De Innerlijke Wereld van een Narcist: Grandiositeit, Angst en Stemmingsschommelingen
Bij een narcist heerst er bijna een urgentie en een hoge energie in sociale situaties. Dit manifesteert zich als grandiositeit, maar er is ook een intense druk. Na een feest vraagt hij zich constant af: heb ik genoeg gepraat? Vinden mensen me leuk? Denken ze aan mij? Hij kan een feestje niet verlaten zonder de laatste te zijn, uit angst dat mensen negatief over hem zullen praten als hij er niet is.
Een narcist kan plotseling dichtklappen en in een bepaalde stemming terechtkomen, of plotseling uitbarsten van woede en weglopen. Ze ervaren intense emoties. Het is belangrijk te onthouden dat ze behoren tot de cluster B van persoonlijkheidsstoornissen – de emotionele, onvoorspelbare en dramatische cluster – waardoor ze zeer vatbaar zijn voor stemmingswisselingen.
Narcistische Vriendschappen: Opgenomen in Hun Grandiositeit
Als je heel dicht bij een narcist staat, kan hij je vriendschap mogelijk als het allerbeste omschrijven. Het kan lijken alsof jullie vriendschap superieur is, gezonder dan die van anderen. Je wordt opgenomen in zijn grandiositeit. Het is alsof jullie allemaal speciaal zijn door de omgang met hem, waardoor jullie beiden op een bepaalde manier speciaal zijn.
Het Constante Verlangen naar Bevestiging: Een Kernkenmerk van Narcisme
Wanneer je je in een een-op-een situatie met een narcist bevindt, zul je merken dat ze voortdurend om bevestiging vragen. Ze kunnen vragen of je denkt dat een bepaalde persoon hen niet mag, of ze zichzelf bekwaam vinden in hun werk, of ze hun werk goed hebben gedaan. Ze kunnen zich excuseren omdat ze denken dat ze saai zijn, vragen of ze je vervelen of vragen of ze op dat moment vreemd overkomen.
In het bijzonder komt het gevoel van ‘vervelen’ vaak voor. Ze kunnen zich verontschuldigen voor het feit dat ze saai zijn, zichzelf bekritiseren en vervolgens jouw bevestiging zoeken. Ze hebben moeite met ontspannen, omdat ontspanning voor hen stressvol is.
Dit gedrag raakt aan de kern van narcisme. Zoals ik vaak zeg, is narcisme een stoornis die verband houdt met het zelfbeeld en wordt gekenmerkt door extreme zelfbewustheid, waardoor men vaak de neiging heeft zich voor te doen als iemand anders. Dus als je heel dicht bij een narcist bent, zul je waarschijnlijk de meest authentieke kant van hen zien: het constante vragen om bevestiging.
Persoonlijk denk ik dat dit een van de meest duidelijke tekenen van narcisme is. De rest van hun gedragingen kunnen ze waarschijnlijk beter verbergen dan dit.
In conclusie, narcisme is een complexe persoonlijkheidsstoornis die veel dieper gaat dan de oppervlakkige kenmerken die vaak in de media worden benadrukt. Het herkennen van een narcist vereist een gedetailleerd begrip van deze stoornis, evenals een bewustzijn van de subtiele tekenen die vaak over het hoofd worden gezien.
Het is ook belangrijk om te benadrukken dat deze kenmerken niet alleen gelden voor mannen. Vrouwen kunnen net zo goed een narcistische persoonlijkheidsstoornis hebben.
Of je nu te maken hebt met een man of een vrouw, het is cruciaal om alert te zijn op deze signalen. Door ons begrip van narcisme te verdiepen, kunnen we beter toegerust zijn om ongezonde dynamieken te herkennen en onszelf te beschermen tegen de schadelijke effecten van deze stoornis.