De Unieke Kenmerken van Narcisten en Psychopaten

Er bestaan diverse onderscheidende kenmerken tussen narcisten en psychopaten. Vandaag wil ik een cruciaal verschil belichten dat in elk vergelijkend onderzoek als eerste zou moeten worden overwogen. Aan de ene kant hebben we narcisten, individuen gediagnosticeerd met een narcistische persoonlijkheidsstoornis.

Aan de andere kant hebben we psychopaten, personen met een extreme vorm van antisociale persoonlijkheidsstoornis. Het label ‘psychopaat’ is echter omstreden en is niet erkend in enige versie van het Diagnostisch en Statistisch Handboek.

De Derde Categorie: De Kwaadaardige Narcist

Daarnaast is er een derde categorie: de kwaadaardige narcist. Dit is in feite een hybride tussen een narcist en een psychopaat. Het gaat hier om een narcist die psychopathische tactieken toepast om aan zijn narcistische behoeften te voldoen. Dit is een psychopaat met specifieke kenmerken, vooral reactieve, die bepaalde gedragingen laat zien, en dit allemaal om te voldoen aan zijn narcistische behoeften.

Het Cruciale Onderscheid: Narcistische Voeding

Zoals eerder aangegeven zijn er veel verschillen tussen psychopaten en narcisten. Een aanzienlijk verschil betreft bijvoorbeeld het fenomeen van ‘narcistische voeding’. In tegenstelling tot de narcist heeft de psychopaat geen behoefte aan deze vorm van externe bevestiging en vertoont hij geen cognitieve vervormingen.

Hoewel psychopaten een vorm van grootheidswaanzin kunnen vertonen, blijft dit hoofdzakelijk een intern proces, in tegenstelling tot de uitgesproken uitwendige manifestatie ervan door narcisten. Psychopaten zijn niet actief op zoek naar anderen om hen te bevestigen of om emotionele steun te bieden.

Daardoor vertonen psychopaten een grotere onafhankelijkheid van anderen in vergelijking met narcisten en zijn ze minder geneigd tot prosociale of gemeenschapsgerichte gedragingen.

Kenmerken van Psychopaten: Onafhankelijkheid en Doelgerichtheid

Daarnaast typeren bepaalde reactieve, zelfzuchtige en autoriteitsafwijzende eigenschappen de psychopaat. Ze onderscheiden zich door een grotere mate van roekeloosheid in vergelijking met narcisten en, vooral, een vastberaden doelgerichtheid. Deze doelgerichtheid kan zich richten op allerlei doelen, variërend van seks, geld en macht tot relaties, toegang, plezier of prestaties.

De psychopaat zet alles op alles om zijn gestelde doel te bereiken, zonder medeleven of empathie, klaar om elk obstakel dat zijn pad kruist, te verpletteren en te vernietigen.

De Narcist: Behoefte aan Bevestiging en Bevrediging

Daarentegen is het ultieme doel van de narcist het verkrijgen van narcistische voeding, waarbij hij zich in een staat van tevredenheid bevindt wanneer deze behoefte wordt bevredigd. Vanuit dit perspectief kan de narcist als meegaand, goedgelovig en aangenaam worden gezien.

Kathexis: De Kern van het Verschil

Het kernverschil tussen deze twee groepen, is ‘kathexis’ of emotionele investering. Kathexis betekent het emotioneel investeren in iets of iemand, of dat nu een plaats, een beroep, een roeping is, of in de meeste gevallen, een andere persoon. Elke vorm van emotionele investering in iets of iemand wordt kathexis genoemd. Kathexis wordt vaak gekanaliseerd door processen van hechting en binding, waaronder ook traumabinding.

Dus wanneer je een band met een andere persoon vormt en aan hen gehecht raakt, ontwikkel je gevoelens voor die persoon en investeer je onvermijdelijk emotioneel in hen. Dit wordt kathexis genoemd. Het belangrijkste onderscheid tussen narcisten en psychopaten is dat narcisten altijd emotioneel betrokken zijn bij een gedeelde fantasie.

Of het nu gaat om een vriend, echtgenoot, partner, een abstract concept zoals een natie of religie, of een roeping, de narcist is er altijd emotioneel in betrokken.

De Emotionele Betrokkenheid van de Narcist

Narcisten investeren zelden emotioneel in andere mensen, maar ze zijn zeer geïnteresseerd in hun eigen fantasieën en cognitieve vervormingen. Zelfs tijdens fasen van devaluatie en afwijzing blijft de narcist emotioneel betrokken. Het is een negatieve investering, een negatieve kathexis, maar de emoties worden niet ingetrokken.

Daarom is de narcist altijd emotioneel aanwezig, ook al is hij niet in staat om positieve emoties te ervaren of uit te drukken. Daardoor investeert hij met negatieve emoties, zoals bezitterigheid, jaloezie, haat, woede, irritatie en dergelijke.

De Onverschilligheid van Psychopaten en Kwaadaardige Narcisten

Daarentegen vertonen zowel de psychopaat als de kwaadaardige narcist, ook wel de psychopathische narcist genoemd, die in gedrag bijna niet te onderscheiden is van een psychopaat – ook al kunnen de psychodynamische aspecten verschillen – geen emotionele investering in iets of iemand.

Het is opvallend hoe onverschillig psychopaten zijn. Ze lijken geen belang te hechten aan hun carrières, intellectueel eigendom, partners, kinderen, ouders, de gemeenschap, de publieke opinie, of zelfs het rechtssysteem en wetshandhaving. Ze lijken het simpelweg niet te kunnen schelen.

Zowel psychopaten als psychopathische narcisten tonen geen neiging tot binding, noch lijken ze zichzelf te binden. De psychopaat vertoont wat men een ‘vlakke hechting’ noemt; hij is niet in staat om een band aan te gaan en toont ook een ‘vlak affect’ of verminderde emotionele expressie. Hij behoudt een pokerface, zoals de meeste psychopaten doen.

Je kunt dus niet echt zien wat er gaande is achter die kille, glazige ogen. Je kunt niet zien wat er achter dat masker schuilgaat. Er is een menselijke vorm, maar deze geeft geen menselijke signalen af. Er straalt niets van uit. Dat is de psychopaat.

Dus de psychopaat toont een onverschilligheid die tot het extreme neigt. Hij blijft volkomen onbewogen als zijn partner bijvoorbeeld een relatie aangaat met een andere man, of als zijn werk door iemand anders wordt overgenomen. Hij lijkt ongevoelig voor risico’s en het maakt hem niet uit of hij wel of niet presteert.

Bijvoorbeeld, hij toont geen inzet voor zijn carrière. Het is niet zo dat hij geen ambitie heeft, zoals sommige ontspannen en tevreden mensen die hun geluk vinden in eenvoudige genoegens in plaats van in carrière vooruitgang. Deze mensen zijn misschien niet geïnteresseerd in competitie of het najagen van wat doorgaans als succes wordt beschouwd, maar leiden desondanks een gezond en gelukkig leven.

Een psychopaat daarentegen maakt zich geen zorgen over zijn beroep, baan, carrière, reputatie, naam, curriculum vitae of academische graden. Hij geeft niets om deze zaken, noch om het intellectueel eigendom dat hij creëert. Hij zou het net zo gemakkelijk toestaan dat anderen zijn ideeën overnemen, simpelweg omdat hij nergens aan gehecht is, hij heeft nergens emotioneel in geïnvesteerd.

Je zou kunnen zeggen dat de psychopaat verlies voorziet, net zoals iemand met een borderline persoonlijkheidsstoornis verlating verwacht en de narcist zich voorbereidt op afwijzing en devaluatie. Zo zou je kunnen beweren dat alle drie de persoonlijkheidstypen van Cluster B – waaronder het histrionische type dat elementen van de andere twee combineert – een discontinuïteit, een einde, voorzien.

Ze anticiperen op het idee dat niets goed eeuwig blijft, dat het spoedig zal eindigen, en dat dit einde pijnlijk zal zijn. Ze verwachten dat ze zich gekwetst en verwoest zullen voelen als ze zichzelf niet beschermen.

De Beschermingsmechanismen van Cluster B Persoonlijkheidstypen

Daarom heeft elk van deze types zijn eigen manier van zelfbescherming. De persoon met een borderline persoonlijkheidsstoornis beschermt zichzelf door over te schakelen naar een secundaire psychopathische zelfstatus en door zich te uiten via actie. De psychopaat daarentegen, beschermt zichzelf simpelweg door geen waarde te hechten aan dingen.

De psychopaat neemt een houding van ‘het kan me niet schelen’ aan. Doe wat je wilt met mijn partner, met mijn werk, met mijn bezittingen, met mijn vrijheid, het raakt me niet. Dat is hoe de psychopaat zichzelf beschermt. Psychopaten zijn in essentie eenvoudige mechanismen; ik voel me goed, ik voel me slecht, ik ben bang, ik ben niet bang, er is geen nuance.

En omdat er geen emotioneel spectrum is, is er geen emotionele betrokkenheid. Zonder deze emotionele betrokkenheid glijdt de psychopaat door het leven alsof alles van hem af glijdt.

Narcisten versus Psychopaten: Overdrijven of Manipuleren?

De verdediging van de narcist is preventief. Het initiatief nemen tot devaluatie en afwijzing is een manier om zich te distantiëren van de ander die voor hen belangrijk is. Dat is de reden waarom narcisten overdrijven in hun genegenheid. Psychopaten manipuleren; er is een groot verschil.

Narcisten overdrijven in hun genegenheid omdat ze emotioneel betrokken zijn bij de gedeelde fantasie. Ze geloven in de fantasie, ze liegen niet, ze doen niet alsof ze een toekomst vormgeven, ze zijn volledig ondergedompeld in de fantasie en beschouwen het als hun werkelijkheid.

Een psychopaat daarentegen, staat los van zijn eigen handelingen en misdaden. Hij is zich volledig bewust van wat hij doet, manipuleert, is sluw en plant zorgvuldig. Hij begrijpt het verschil tussen de werkelijkheid en de fantasieën die hij aan anderen presenteert. Terwijl hij toekomstplannen voorwendt, liegt en manipuleert, is dit gedrag typerend voor een psychopaat, niet voor een narcist.

Er is een misverstand dat narcisten manipulatief gedrag vertonen om vertrouwen te winnen voor toekomstig misbruik. Hoewel narcisten soms manipulatief kunnen zijn, volgen ze vaak impulsief hun gevoelens en vertonen ze minder een vooruitziend en berekenend gedragspatroon, zoals dat vaak bij psychopaten wordt gezien.

Hoe te Identificeren: Gedragingen van Psychopaten en Narcisten

Maar hier is een belangrijk onderscheidend element: als je partner of iemand die belangrijk voor je is, je plotseling in de steek laat, geen interesse meer in je toont, van de ene op de andere dag geen contact meer met je opneemt, gewoon verdwijnt en het lijkt hen niet te schelen wat er met je gebeurt, dan heb je waarschijnlijk te maken met een psychopaat of een narcist met psychopathische trekken.

Het is echter belangrijk om te onthouden dat dit soort gedrag ook kan voorkomen bij mensen met andere psychische aandoeningen, of zelfs bij mensen zonder enige aandoening, als gevolg van verschillende andere factoren in hun leven.

Aan de andere kant is de narcist geneigd tot het bespieden en terugwinnen van controle, en zal hij op de een of andere manier proberen weer in je leven te komen – hij is erg bezitterig, paranoïde en alert. Psychopaten verdwijnen daarentegen gewoon, ze verdwijnen alsof je nooit hebt bestaan. Wat je voor een relatie hield, was in feite slechts een doelgerichte onderneming. Het doel kon seks, plezier, geld, toegang of macht zijn, maar jij was slechts een middel tot een doel. Zodra het doel bereikt is, of zodra de psychopaat concludeert dat je niet langer nuttig bent, ben je verdwenen. Je behoort tot het verleden, en zelfs tot het verre verleden.

Conclusie: De Cruciale Verschillen Tussen Narcisten en Psychopaten

De volgende dag, en het duurt geen eeuwen, ben je uit het geheugen van de psychopaat gewist, alsof je nooit hebt bestaan. Deze overgang is voor slachtoffers enorm schokkend en komt zelden voor bij narcisten. Dus analyseer je vorige relatie. Als je ex-partner nog op een of andere manier contact met je onderhoudt, als hij nog steeds deel uit wil maken van je leven, interesse toont in wat er met je gebeurt, nog steeds jaloers is, nog steeds probeert de controle over je te krijgen, voorstelt om elkaar te ontmoeten en te praten, en je nergens heeft geblokkeerd, dan heb je waarschijnlijk te maken met een narcist.

De psychopaat daarentegen, met zijn koele en onbewogen houding, wist elk teken van jou en je relatie met hem, en dat kost hem slechts de tijdsduur van een zucht.